Brigadier General Saw Tamla Thaw speech in 70th Karen National Martyrs' day 2020

လါအီကူး (၁၂) သီ (၂၀၂၀)
    အဆိစံးဘျူးတၢ်ထံတၢ်တီကစၢ် ခီဖျိသရၣ်ဆၣ်ဘျဲၣ် ဒီး ပှၤမၤသကိးတၢ်တဖၣ် လၢအကရၢကရိ မၤအိၣ်ထီၣ်တၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤ ဒ်သိးအံၤန့ၣ်လီၤ. မုၢ်တနံၤအံၤ ယအဲၣ်ဒိးဟ့ၣ်တၢ်ယူးယီၣ်ဆူ ကမျၢၢ်, သိၣ်ဒူခိၣ်နၢ်တဖၣ်လၢ အလုၢ်ထီၣ်အသးသမူ လၢကညီတၢ်ပၢၢ်ဆၢအပူၤန့ၣ်လီၤ. ယသးခုလၢ ယဒိးန့ၢ်ဘၣ် တၢ်ခွဲးတၢ်ယၥ်လၢ စံးကတိၤဘၣ်တၢ်လၢ ကမျၢၢ်, သိၣ်ဒူ, ခိၣ်နၢ်တဖၣ်အခၢၣ်စး န့ၣ်လီၤ“
လၢမုၢ်တနံၤအံၤ ယအဲၣ်ဒိးတဲတၢ်ဂ့ၢ် (၂) မံၤ
၁. တၢ်ဂ့ၢ်ဘၣ်ထွဲ ကီၢ်ခိၣ်ဘးအူကံၠ ဒီး မၤထူရၤ တၢ်ကတိၤဖုၣ်ကိၥ်
၂. ခ့ၣ်အဲၣ်ယူၣ် ထံရူၢ်ကီၢ်သဲးဒီး တကီၢ်ခါ တၢ်မုၥ်တၢ်ခုၣ်တၢ်လဲၤကျဲ တၢ်အိၣ်သး, တၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤ ဆူညါတၢ်မၤသကိးတၢ်
၁. တၢ်ဂ့ၢ်ဘၣ်ထွဲ ကီၢ်ခိၣ်ဘးအူကံၠ ဒီး မၤထူရၤ တၢ်ကတိၤဖုၣ်ကိၥ်
ဘၣ်မနုၤအဃိ လါအီကူး (၁၂) သီ တၢ်ပၥ်ပနီၣ်အီၤလၢ မၤထူရၤမုၢ်နံၤလဲၣ် အခီပညီအဒိၣ်အယိၥ် အိၣ်ထဲလဲၣ်, မၤထူရၤအခီပညီ မ့ၢ်ဝဲဒၣ်ပှၤလၢအသံတ့ၢ်လံတဖၣ်, ပှၤလၢအလုၢ်ထီၣ်တ့ၢ်အသးသမူ လၢထံကီၢ်ဒီးကလုၥ်ဂီၢ်, လၢအတၢ်စူၢ်တၢ်နၥ် ဒီး အတၢ်ကွၢ်စိဖီခိၣ် ဆၢထၢၣ်ဝဲဂၢၢ်ဂၢၢ်ကျၢၤကျၢၤ, လၢပှၤအါဂၤအဂီၢ် တကွၢ်တၢ်လၢ အကစၢ်တၢ်ဘၣ်ဘျူး တုၤလၢလုၢ်ထီၣ်တ့ၢ်အသွံၣ်အထံ, နီၢ်ခိအက့ၢ်အဂီၤ, အသးသမူဒၣ်လဲၣ်န့ၣ်လီၤ. ကီၢ်ခိၣ်ဘးအူကၠံ အိၣ်လၢဘဲးကယဲးသဝီ, မ့ၢ်ပှၤတဂၤလၢ ဟဲလီၤစၢၤလၢ ပှၤတၢ်အိၣ်တၢ်ယၢၤ, လဲၤဖျိထီၣ်ပီၢ်ရီလၢ ကီၢ်အဲကလံး, မ့ၢ်ခိၣ်နၢ်ဒိၣ်ထီတဂၤလၢ စိၤဆၢကတီၢ်ဖဲန့ၣ် န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် ဒ်ပှၤကလုၥ်တၢ်လိၣ်ဘၣ်အဖီခိၣ် စူးကွံၥ်ညိကွံၥ်နီၢ်ကစၢ် တၢ်ဘၣ်ဘျူး တုၤဒၣ်လဲၥ် လၢဘၣ်ပၥ်ကပၤကွံၥ် အဟံၣ်ဖိဃီဖိ အတၢ်လီၤစဲၤတံၢ်တံၢ်, ပၥ်တီၢ်ကွံၥ် အတၢ်လီၢ်တၢ်လၤ, ဒီး တီခိၣ်ရိၣ်မဲ ကညီတၢ်ပၢၢ်ဆၢ န့ၣ်လီၤ. အဂၤတခါန့ၣ် အိၣ်ဒီးတၢ်ထံၣ်စိ, တၢ်ကွၢ်စိလၢ ထံရူၢ်ကီၢ်သဲးဒီး ကညီကလုၥ် အတၢ်အိၣ်စံၣ်အိၣ်ကျၢၤ, အတၢ်ကလဲၤထီၣ်လဲၤထီ ဒ်ပှၤတကလုၥ်အသိး ဒီး ပၥ်လီၤန့ၣ်တၢ်ပၢၢ်ဆၢ အတၢ်နဲၣ်ကျဲတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲ (၁၉၅၀) အဝဲတီခိၣ်ရိၣ်မဲ မၤတၢ်အိၣ်ဖှိၣ်ဖဲ ဖၣ်ပူၣ် ဝံၤဒီး လဲၤမူဒါအဆၢကတီၢ် ဘၣ်တၢ်ကဝီၤခးအီၤဖဲ ထိၣ်ကိးကိသဝီ ဖဲလါအီကူး (၁၂) သီဂီၤခီဂီၤဂီၤ အဝဲခီၣ်ဆၢဝဲ ဒူဒူ တုၤလၢအသးသမူ ဟးထီၣ်တစုန့ၣ်လီၤ. အဝဲအံၤ မ့ၢ်တၢ်လီၤမၣ်ဖးဒိၣ်လၢ ပပှၤဒီတကလုၥ်အဂီၢ်, အတၢ်လုၢ်ထီၣ်သးသမူအံၤ ဒိၣ်ဝဲယိၥ်ဝဲအဃိ ကၢကီၣ်ဒီး မၤထူရၤန့ၣ်လီၤ. တကးဘၣ် အဝဲမ့ၢ်ကညီဒီကလုၥ်စၢဖှိၣ်ကရၢ အကီၢ်ခိၣ်တဂၤနၣ့်လီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ လါအီကူး (၁၂) သီ တၢ်ပၥ်ပနီၣ်အီၤလၢအမ့ၢ် မၤထူရၤမုၢ်နံၤအံၤ အိၣ်ဒီးအခီပညီ အကံၢ်အစီ လၢပှဲၤအိၣ်ဒီးတၢ်လၤတၢ်ကပီၤလၢ တၢ်ကထိၣ်ဟူးထိၣ်ဂဲၤ ပပှၤဒီတကလုၥ် အသူၣ်အသး အမုၢ်နံၤ န့ၣ်လီၤ.တကတီၢ်ဃီ ကမျၢၢ်, သိၣ်ဒူ, ခိၣ်နၢ်လၢ အလုၢ်ထီၣ်အသးသမူလၢ ထံကီၢ်ဒီးကလုၥ်ဂီၢ်တဖၣ် တၢ်မၤတၢ်သ့ၣ်နီၣ်အီၤတပူၤဃီ ဖဲနံၤအဝဲအံၤအမဲၥ်ညါ ပဟ့ၣ်လၤဟ့ၣ်ကပီၤစ့ၢ်ကီး မၤထူရၤအဟံၣ်ဖိဃီဖိလၢ အိၣ်လီၤတဲၥ်တဖၣ် လၢအအိၣ်ဆၢထၢၣ်သဃဲၤဃုၥ်တၢ် န့ၣ်လီၤ.

၂. ခ့ၣ်အဲၣ်ယူၣ် ထံရူၢ်ကီၢ်သဲး ဒီး တကီၢ်ခါ တၢ်မုၥ်တၢ်ခုၣ်တၢ်လဲၤကျဲ တၢ်အိၣ်သး, တၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤဆူညါ တၢ်မၤသကိးတၢ်
(က) တကီၢ်ခါ တၢ်မုၥ်တၢ်ခုၣ်တၢ်လဲၤကျဲ
(ခ) တၢ်ပတုၥ်တၢ်ခး တၢ်အိၣ်သး
လၢပပှၤကလုၥ် တၢ်ထူၣ်ဖျဲးအဂီၢ် (KNU) မ့ၢ်ကရၢထဲတဖုလၢ အဂဲၤလိၥ်တၢ်လၢ တၢ်သဘျ့အဂီၢ် လၢအအိၣ်ဒီး တၢ်ပၢၢ်ဆၢတၢ်ပညိၣ် ဒီး ထံရူၢ်ကီၢ်သဲးကျဲသနူ, တၢ်သူၣ်လီၤဆီလီၤအက့ၢ်အဂီၤ ဒီး တၢ်မၤအကျဲ လီၤတံၢ်လီၤဆဲး လၢကတုၤဆူ ပှၤကလုၥ်ဖီတၢၣ် အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. (KNU) တၢ်ပၢၢ်ဆၢတၢ်ပညိၣ် အုၣ်ကီၤဝဲဒၣ် ပပှၤကလုၥ် ကိးဒံးကိးဂၤ အတၢ်ဘၣ်ဘျူးဘၣ်ဖှိၣ် န့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ မ့ၢ်ကရၢထဲတဖုဧိၤလၢ ပပှၤဒီတကလုၥ်တၢ်သဘျ့အဂီၢ်န့ၣ် ပသမၢအီၤအလီၢ်တအိၣ်ဘၣ်. (KNU) ဘၣ်တၢ်ဟ့ၣ်အီၤမူဒါဖးဒိၣ်လၢ အမ့ၢ်တၢ်ကရၢကရိတၢ်မၤ, တၢ်ဒီတဒၢအပှၤကလုၥ် ဒီး တၢ်ပၢဆှၢရဲၣ်ကျဲၤဂ့ၢ်ဝီ တၢ်မၤတဖၣ် န့ၣ်လီၤ. ပှၤလၢအတီခိၣ်ရိၣ်မဲ တၢ်ပၢၢ်ဆၢအံၤ မ့ၢ်ဝဲဒၣ် ခိၣ်နၢ်လၢ ဘၣ်တၢ်ဃုထၢအီၤလၢ ခီကရဲး လွံၢ်နံၣ်တဘျီ န့ၣ်လီၤ. ပှၤသ့ၣ်တဖၣ် အမူဒါအိၣ်လၢ ကဘၣ်တီခိၣ်ရိၣ်မဲ ကညီအထံရူၢ်ကီးသဲး ဒီး ကဘၣ်အုၣ်ကီၤဝဲ (KNU) ကျဲသနူ ဒီး ခီကရဲး တၢ်ဆၢတဲၥ် တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ (KNU) မ့ၢ်ဆံးလီၤစှၤလီၤန့ၣ် မ့ၢ်ဒၣ်ပပှၤကလုၥ် အတၢ်ဆံးလီၤစှၤလီၤ ဒီး (KNU) မ့ၢ်အိၣ်ဒီး အစိကမီၤန့ၣ် ပပှၤကလုၥ်အိၣ်ဒီး အစိကမီၤနၣ့် မ်ပကပၥ်သူၣ်ပၥ်သးတက့ၢ်. မ့မ့ၢ်လၢ ပပှၤကလုၥ် ကဆံးလီၤစှၤလီၤ ဒီး တၢ်စိတၢ်ကမီၤ ကလီၤပအၣ်န့ၣ် မၤထူရၤတဖၣ် တူၢ်လိၥ်ဝဲတသ့တန့ၢ်ဘၣ်န့ၣ် ပသမၢအီၤအလီၢ်တအိၣ်ဘၣ်.
(က) တကီၢ်ခါ တၢ်မုၥ်တၢ်ခုၣ် တၢ်လဲၤကျဲ
ခီကရဲးတဘျီဘၣ်တဘျီ ပၥ်လီၤဝဲခါဆူညါ တၢ်မၤလၢ အမ့ၢ်ထံရူၢ်ကီၢ်သဲးတၢ်ဂ့ၢ်ကီ တၢ်ကဃဲၢ်လီၤဘှါလီၤလၢ ထံရူၢ်ကီၢ်သဲးအကျဲအဃိ ခိၣ်နၢ်တစိၤဘၣ်တစိၤ မၤဒ်တၢ်နဲၣ်ကျဲအံၤအသိး န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် အပူၤကွံၥ်တစိၤဘၣ်တစိၤန့ၣ် တၢ်မၢန့ၣ်ဆီၣ်ခံလၢ ကဘၣ်ပၥ်လီၤစုကဝဲၤအဃိ တူၢ်လိၥ်အီၤတသ့ဘၣ်,
ဆၢကတီၢ်ခဲအံၤ (KNU) ဆဲးလီၤ ကီၢ်ဒီတဘ့ၣ် တၢ်ပတုၥ်တၢ်ခး လံၥ်ဃံးဃၥ် (NCA) ဖဲ (၂၀၁၅) လါအီးထိဘၢၣ် (၁၅) သီ လၢတၢ်ပညိၣ်မ့ၢ်ဝဲ ကပတုၥ်တၢ်ခး ဒီး ကတဲသကိးထံရူၢ်ကီၢ်သဲး တၢ်ဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်ကသူၣ်ထီၣ် (Federal) ကီၢ်စၢဖှိၣ် ဒ် (Democracy), ကလုၥ်တၢ်ထဲသိးတုၤသိး ဒီး တၢ်စံၣ်ညီၣ်ပၢလီၤသး အလၢအပှဲၤ န့ၣ်လၢ (NCA) အခီၣ်တဃၣ်သနူအပူၤ တၢ်အၢၣ်လီၤဘၣ်သး အိၣ်ဝဲန့ၣ်လီၤ. အလီၢ်အိၣ်သပှၢ်တၢၢ်လၢ တၢ်ကဘၣ်ဒုးလိၣ်ထီၣ်ဖးထီၣ် န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဆဲးလီၤ (NCA) ဝံၤ (၃) နံၣ် ဘျဲၣ်အတီၢ်ပူၤ တၢ်မုၥ်တၢ်ခုၣ် တၢ်လဲၤကျဲ တၢ်ဂ့ၢ်ကီအိၣ်ထီၣ်န့ၣ် မ့ၢ်ဝဲတၢ်လဲၤဒ် (NCA) အကျဲတန့ၣ်ဘၣ် န့ၣ်လီၤ. တၢ်အၢၣ်လီၤအီလီၤတဖၣ် ပဒိးန့ၢ်ဘၣ်လံ ဘၣ်ဆၣ် တၢ်ကဒုးလိၣ်ထီၣ်ဖးထီၣ် ဒ်တၢ်အၢၣ်လီၤဘၣ်သးအသိး တၢ်ဂံၢ်တၢ်ဘါ မ့ၢ်တလၢပှဲၤလၢ ကဆီၣ်တခုထီၣ်န့ၣ် တၢ်ကလဲၤကပၥ်ကွံၥ်တၢ်လၢ ပအဲၣ်ဒိးတဖၣ် သ့ဝဲဒီး အခိၣ်တလိၣ် တၢ်ကဆီၣ်သနံး ခိၣ်ခံပှၤသ့ဝဲန့ၣ်လီၤ. တၢ်မၤအသးလၢ တၢ်မၤအပျီပူၤ မ့ၢ်တၢ်ဒ်န့ၣ်စ့ၢ်ကီး န့ၣ်လီၤ. အလီၢ်အိၣ်လၢ တၢ်ကနၢ်ပၢၢ် ခ့ၣ်အဲၣ်ယူၣ် အတၢ်အိၣ်ဆၢထၢၣ်လၢ တၢ်မုၥ်တၢ်ခုၣ်တၢ်လဲၤကျဲ ဒီး တၢ်ကဘၣ်ဆီၣ်ထွဲစၢၤလၢ တၢ်သးတဖျၢၣ်ဃီအဂီၢ်န့ၣ် မူဒါအိၣ်လၢ. ကညီဖိခဲလၢၥ် န့ၣ်လီၤ.ဖဲတၢ်ဆဲးလီၤ (NCA) ပှဲၤထီၣ် (၃) နံၣ် အမုၢ်နံၤ ပဒိၣ်ဒီးသုးခိၣ်နၢ်ဒိၣ်ထီကတၢၢ်ခံဂၤ အတၢ်ကတိၤနၣ့် ဖျါလၢ တၢ်မုၥ်တၢ်ခုၣ် တၢ်လဲၤကျဲနၣ့် တၢ်ကမၤကတၢၢ်အီၤဖဲ (၂၀၂၀) နၣ့်လီၤ. ထံရူၢ်ကီၢ်သဲးတၢ်ဂ့ၢ်ကီ ဒီး တၢ်ဘၣ်ဂံၥ်ဂုၥ် အဂံၢ်ထံးစဲၤလၥ်လၢ အဒိၣ်အယိၥ် တၢ်ကဃဲၢ်လီၤဘှါလီၤ တန့ၢ်ညီညီဘၣ်န့ၣ် (KNU) သ့ၣ်ညါဝဲ ဂ့ၤဂ့ၤလီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ ဖဲ (၂၀၁၈) လါအီးထိဘၢၣ် (၂၇) သီ (KNU) ပတုၥ်ဃၥ် တၢ်ထံၣ်လိၥ်အိၣ်သကိးလၢ ဖိးသဲစးလၢ ကမၤလိၤမၤဘၣ်က့ၤ တၢ်အဂီၢ် န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ထွဲထံရူၢ်ကီၢ်သဲး ဒီး တၢ်ပတုၥ်တၢ်ခး ကဂၢၢ်ကျၢၤအဂီၢ် (KNU) ထုးလီၤပၥ်လီၤ တၢ်မၤရဲၣ်ကျဲၤဝံၤ မၤတၢ်ထံၣ်လိၥ်အိၣ်သကိးသဘျ့ ဒီး ပဒိၣ် အဝီတဖၣ်အဝီ၀ံၤ အလီၢ်ခံ ပဒိၣ်တပၤ တူၢ်လိၥ်ဝဲအဃိ တၢ်ထံၣ်လိၥ်အိၣ်သကိး စးထီၣ်ကဒါက့ၤ န့ၣ်လီၤ. ထံရူၢ်ကီၢ်သဲးစီၤနီၤခိၣ် တၢ်လီၢ်အထီကတၢၢ် မ့ၢ်ဝဲဒၣ် (UPC-Union Peace Conference) န့ၣ်လီၤ. တယံၥ် (UPC) တၢ်ကစးထီၣ်ကဒါက့ၤနၣ့် ဒီး တၢ်ကမၤတၢ်အၢၣ်လီၤအီလီၤလၢ တၢ်ဂ့ၢ် (၃) မံၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်ဂ့ၢ် (၁) တမံၤန့ၣ် တၢ်ကပၥ်ဂၢၢ်ပၥ်ကျၢၤဝဲဒၣ် ထံရူၢ်ကီၢ်သဲးအတကွီၢ် (Framework for political dialogue), တၢ်ဂ့ၢ် (၂) မံၤတမံၤန့ၣ် တၢ်ကပၥ်ဂၢၢ်ပၥ်ကျၢၤ တၢ်ဂ့ၢ်ခိၣ်တီလၢ တၢ်ကတဲအီၤ, ဒီး တၢ်ဂ့ၢ် (၃) မံၤတမံၤန့ၣ် တၢ်ကတဲသကိး (Federal) ခီၣ်တဃၣ်ကျဲသနူ န့ၣ်လီၤ.
(UPC) ဝီ၀ဲအံၤ တၢ်ဘၣ်သးကအိၣ်ဝဲဒၣ်တနီၤလၢ တၢ်ကကိးအီၤလၢ ကီၢ်စၢဖှိၣ်တၢ်ဘၣ်သး (Union Accord) အကူၣ် (၃) န့ၣ်လီၤ. အကူၥ် (၁) န့ၣ် အိၣ်တ့ၢ်လံဖဲ (၂၀၁၇) ဒီး အကူၣ် (၂) နၣ့်ဖဲ (၂၀၁၈) န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် လၢတၢ်အိၣ်သးအဖီခိၣ် ကတုၤလီၢ်ထီၣ်ဘးဆူ ပဖီတၢၣ်စီၤစူၤဝဲဖးယံၤဒံးန့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် တၢ်အၢၣ်လီၤဘၣ်သးတန့ၢ်ဒံးတဖၣ် တၢ်ကဆဲးတဲသကိးအီၤလၢ (၂၀၂၀) အလီၢ်ခံန့ၣ် တၢ်ကမၤတၢ်အၢၣ်လီၤအီလီၤ န့ၣ်လီၤ. ဒ်န့ၣ်အသိး တၢ်ပတုၥ်တၢ်ခးဂ့ၢ်ဝီစ့ၢ်ကီး တၢ်ဒိးန့ၢ်ဘၣ် တၢ်အၢၣ်လီၤလၢ တၢ်ကတဲသကိးအီၤ န့ၣ်လီၤ. (KNU) မ့ၢ်တဆိကတီၢ်ဃၥ် တၢ်ထံၣ်လိၥ်အိၣ်သကိး တစိၤတလီၢ်ဘၣ်န့ၣ် တၢ်အၢၣ်လီၤဘၣ်သးအိၣ်လၢ လံၥ်ဃံးဃၥ်ဒၣ်လဲၥ် ဂံၢ်ဘါလၢတၢ်ကဆီၣ်တခုထီၣ် မ့ၢ်တအိၣ်ဘၣ်န့ၣ် တၢ်ကမၤဖျါထီၣ် အမိၢ်လံၤမိၢ်ပှၢ်တဖၣ် တညီဘၣ်, တၢ်လၢယအဲၣ်ဒိးစံးန့ၣ် (KNU) ဆၢထၢၣ်ဝဲဒၣ်လၢ အကျဲသနူ ဂၢၢ်ဂၢၢ်ကျၢၤကျၢၤလီၤန့ၣ် မ့ၢ်ယတၢ်အဲၣ်ဒိး ဟ့ၣ်တၢ်ကစီၣ် န့ၣ်လီၤ. ပကီၢ်ခိၣ် ဘးအူကၠံ ပၥ်လီၤတဲၥ်န့ၢ်ပှၤ တၢ်မၤနၢၤကျဲ (၃) ဘိလၢအမ့ၢ် (၁) လၢတၢ်သးအိၣ်အဃိ ပကဒိးန့ၢ်ဘၣ်, (၂) ကဘၣ်ဒုးန့ၢ်က့ၤ (၃) ခိၣ်ဃၢၤတၢ်ဆီၣ်သနံးဝး၀းအဖီခိၣ် ကဒိးနၢ့်ဘၣ် န့ၣ်လီၤ.
နီၣ်ဂံၢ်တၢတဘိ ပတမံမီၣ်ဒီးမုၢ်လၢ်နီတစဲးဘၣ်, နီၣ်ဂံၢ် (၂) တဘိ ပမၤတ့ၢ်အီၤလံ ပအိၣ်ဒံးဒၣ်လၢ ကျဲဝဲန့ၣ်အဖီခိၣ်လီၤ. ကတီၢ်အံၤ ကျဲအိးဟိထီၣ်လၢ နီၣ်ဂံၢ် (၃) အဃိ တၢ်ဂုၥ်ကျဲးစၢးမၤအီၤ သပှၢ်ပှၢ်န့ၣ်လီၤ. ခိၣ်ဃၢၤတၢ်ဆီၣ်သနံးအကျဲဒု ကအိၣ်ဝဲကလုၥ်ကလုၥ် န့ၣ်လီၤ. ကတီၢ်အံၤ (KNU) အိၣ်လၢ စီၤနီၤခိၣ် တၢ်ဒုးကတီၢ်အဃိ တၢ်ဂ့ၢ်အံၤအဂီၢ် တၢ်ဂံၢ်တၢ်ဘါလိၣ်ဝဲ နီၢ်နီၢ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်သ့တၢ်ဘၣ်မ့ၢ်ဂ့ၤ, (Human Resource) တၢ်လိၣ်ဘၣ်သပှၢ်တၢၢ် န့ၣ်လီၤ. တၢ်အကါဒိၣ်ကတၢၢ် ပပှၤဒီတကလုၥ်န့ၣ် အကလုၢ်ဘၣ်သီၣ်တဖျၢၣ်ဃီန့ၣ်မး အသဟီၣ်ကဆူၣ်ထီၣ် ဒီး ပကတုၤဆူဖီတၢၣ်ချ့ချ့ ဒီး ကမ့ၢ်ဝဲတၢ်မၤလၢပှဲၤ မၤထူရၤတဖၣ် အတၢ်မုၢ်လၢ်န့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်မၤအကျဲအပူၤ တၢ်ထံၣ်ကအိၣ်အါမံၤ ဘၣ်ဆၣ် ဘၣ်ထိၣ်ဃူလိၥ်သး တုၤအန့ၢ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ပၢၢ်ဆၢ တၢ်လဲၤခီဖျိတ့ၢ်လံလၢ အမ့ၢ်တၢ်လီၤမုၢ်လီၤဖးတဖၣ် ယနၥ်လၢ မၤထူရၤတဖၣ် တဆၢထံၣ်ဝဲလၢၤဘၣ်.
(ခ) တၢ်ပတုၥ်တၢ်ခး တၢ်အိၣ်သး
တၢ်ဆဲးလီၤ (NCA) ဝံၤအလီၢ်ခံ (၃) နံၣ်ဘျဲၣ်အတီၢ်ပူၤ တၢ်ဟံးထီၣ်ဖီၣ်ထီၣ်ဘၣ် တၢ်ဂ့ၢ်အံၤလီၤတံၢ်လီၤဆဲးတန့ၢ်အဃိ တုၤဒၣ်လဲၥ် တၢ်ခးလိၥ်သး အိၣ်ဒံးဝဲန့ၣ်လီၤ. (NCA) နၣ့် အဆၢဒိၣ်အိၣ်ဝဲဒၣ် (၇) ဆၢန့ၣ်လီၤ. လၢတၢ် (၇) ဆၢအဖီခိၣ် တၢ်လၢအဘၣ်ထွဲဒီး တၢ်ပတုၥ်တၢ်ခး ကဂၢၢ်ကျၢၤဂီၢ် အိၣ်ဝဲဒၣ် (၃) ဆၢ လၢအမ့ၢ် အဆၢဒိၣ် (၃, ၄, ၆) နၣ့်လီၤ. အဆၢဒိၣ် (၃) မ့ၢ်ဝဲဒၣ်
 တၢ်ပတုၥ်တၢ်ခးဂ့ၢ်ဝီတဖၣ် တၢ်ကဘၣ်တဲသကိးဒီး အစၢမ့ၢ်ဟဲထီၣ်မး တၢ်ခိးကွၢ်စူၢ်ကယၥ် မၤဝဲကသ့နၣ့်လီၤ. အဆၢဒိၣ် (၄) မ့ၢ်ဝဲဒၣ် တၢ်ပတုၥ်တၢ်ခး ကဂၢၢ်ကျၢၤအဂီၢ် တၢ်ကွၢ်စူၢ်ကယၥ် ကဘၣ်မၤဝဲ ဒီး လၢမၤတၢ်တုၤလီၤတီၤလီၤ ကသ့အဂီၢ် တၢ်ကဘၣ်ဘှီဘၣ် တၢ်ကွၢ်စူၢ်ကယၥ် အက့ၢ်အဂီၤ နၣ့်လီၤ. အဆၢဒိၣ် (၆) မ့ၢ်ဝဲဒၣ် တၢ်ဘၢၣ်တီၤကတီၢ် တၢ်မၤရဲၣ်ကျဲၤနၣ့်လီၤ. တၢ်သ့တၢ်ဘၣ် မ့ၢ်မၤအီၤတုၤလီၤတီၤလီၤမ့ၢ်န့ၢ်မး တၢ်ပတုၥ်တၢ်ခး ကဂၢၢ်ကျၢၤဝဲ န့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်ဂုၥ်ကျဲးစၢးကဒါက့ၤသပှၢ်ပှၢ်အဃိ ပဒိးန့ၢ်ဘၣ် တၢ်အၢၣ်လီၤအီလီၤဖဲ (၂၀၂၀) အထီၣ် လၢတၢ်ကတဲသကိးအီၤ န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် အိၣ်ဒံးဒၣ် တၢ်အၢၣ်လီၤလၢ လံၥ်အဖီခိၣ်ဒံး န့ၣ်လီၤ. တၢ်ကဘၣ်ဆဲးဂဲၤလိၥ်စံးကတိၤဒံးအီၤ သပှၢ်ပှၢ်ဒံး န့ၣ်လီၤ.
တၢ်ပၢၢ်ဆၢတၢ်မၤနၣ့် ပမၤတၢ်သ့လၢ ကျဲအါဘိန့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်ဂံၢ်တၢ်ဘါမ့ၢ်ဂ့ၤ, လၢတၢ်သ့တၢ်ဘၣ်မ့ၢ်ဂ့ၤ, လၢကျိၣ်လၢစ့မ့ၢ်ဂ့ၤ, လၢသးသဟီၣ်မ့ၢ်ဂ့ၤ လၢပသနၢၣ်ဒၣ်ဝဲစုၥ်စုၥ် ပမၤသ့ကိးဂၤ နၣ့်လီၤ. တၢ်အကါဒိၣ်ကတၢၢ်တခီ တၢ်မၤကိးမံၤဒဲးန့ၣ် ကဘၣ်မ့ၢ်ဝဲ အကျိၤအကျဲဘၣ်ဘၣ်မး ကကဲထီၣ်တၢ်န့ၢ်ဂံၢ်န့ၢ်ဘါ ဒီး ပကတုၤဆူ ပတၢ်မၤနၢၤဖီတၢၣ် န့ၣ်လီၤ. တၢ်ကတိၤလၢခံ အဲၣ်ဒိးတဲဒ်အံၤလီၤ မုၢ်တနံၤအံၤ မ့ၢ်မုၢ်နံၤလီၤဆီလၢ ဘၣ်တၢ်ပၥ်လုၢ်ပၥ်ပှ့ၤ ဒီး ပၥ်လၤပၥ်ကပီၤအီၤလၢ ပပှၤဒီတကလုၥ် လၢအမ့ၢ် မၤထူရၤ မုၢ်နံၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်ပၢၢ်ဆၢအနံၣ် (၇၀) ဘျဲၣ်အတီၢ်ပူၤ ကမျၢၢ်, သိၣ်ဒူ, ခိၣ်နၢ်အပတီၢ်ပတီၢ် တုၤလၢခိၣ်နၢ်အဒိၣ်အထီတဖၣ် ဘၣ်လုၢ်ထီၣ်အသးသမူလၢ ပှၤကလုၥ်တၢ်သဘျ့အဂီၢ် အိၣ်ဝဲ ဂီၢ်မုၢ်ဂီၢ်ပၤ န့ၣ်လီၤ. ဟံၣ်ဖိဃီဖိတဒူၣ်ဘၣ်တဒူၣ်အဂီၢ် မၤထူရၤမုၢ်နံၤ ကလီၤဆီဝဲဒၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ် ပပှၤကညီဒီတကလုၥ်အဂီၢ် မၤထူရၤမုၢ်နံၤ မ့ၢ်ဝဲဒၣ် ပကီၢ်ခိၣ်စီၤဘးအူကၠံ ဟ့ၣ်လီၤကွံၥ်အသးသမူလၢ ထံကီၢ်ဒီးကလုၥ်ဂီၢ် အမုၢ်တနံၤ လၢအမ့ၢ် လါအီးကူး (၁၂) သီ န့ၣ်လီၤ. မၤထူရၤတဖၣ် မၤအမူဒါလၢပှဲၤလံ, ဘၣ်ဆၣ်သနၥ်က့ အတၢ်မုၢ်လၢ် တလၢပှဲၤဒံးဘၣ်. ပှၤလၢအိၣ်မူသးဝးဒံးတဖၣ် ကဘၣ်မၤဝဲ တုၤတၢ်မုၢ်လၢ်လၢထီၣ်ပှဲၤထီၣ်တစု, ဒီး ယနၥ်လၢ ကညီတၢ်ပၢၢ်ဆၢ အမ့ၢ်အတီ ကမၤနၢၤတၢ် မ့ၢ်တၢ်ကတိၤ လၢခံကတၢၢ် န့ၣ်လီၤ.